چشم جانوران

مطلب از مجله ی دانستنیها

چشم جانوران : 

از چشم به عنوان سلطان اندام های بدن یاد می شود. ما تقریبا تمام فعالیت هایمان را با کمک چشم انجام می دهیم؛ البته برای همه ی جانوران چنین نیست. برای ما چشم وظیفه ی تعیین شکل و رنگ و روشنایی و تاریکی محیط پیرامون را برعهده گرفته است. همچنین این چشم ماست که می تواند عمق محیط را تشخیص دهد و دنیای سه بعدی اطراف ما را درک کند.

دانشمندان تاریخ طبیعی معتقدند که نخستین بار حدود 6000 سال قبل ( قبل از دوره ی کامبرین ) بود که اندامی به عنوان چشم که توانایی دیدن و درک محیط پیرامون را داشت  پدید آمد. امروزه 96 درصد از جانوران از نعمت دیدن، هریک به نوعی ، برخوردارند.

در مهره داران و بعضی از نرم تنان ساختار چشم به این شکل است که نور از لنز و فضای داخل چشم که مملو از ماده ای شفاف و ژل مانند ( زلالیه ) است ، گذر می کند و به سلول های شبکیه ( سلول های مخروطی حساس به رنگ و استوانه ای حساس به نور ) برخورد می کند و این سلول ها پیامی عصبی به مغز ارسال و مغز داده ها را تحلیل و تصویری از محیط پیرامون نشان می دهد.

در مارها، دوزیستان، ماهی ها و بسیاری از سرپایان، ساختار چشم بسیار متفاوت است و تقریبا می توان آنها را با یک دوربین عکاسی مقایسه کرد؛ یعنی یک لنز ساده ثابت که تصویر را تشکیل می دهند. بنابراین در بسیاری از شرایط متغیر محیطی نمی توانند تصاویر مناسبی از محیط دور و برشان ببینند.

اما گونه ای دیگر از چشم ها به نام چشم مرکب نیز وجود دارد که تقریبا تمام بندپایان چنین چشمی دارند. در این حالت تعداد زیادی لنز کوچک جداگانه و حتی گاهی با سلول های حساس به نور جداگانه در کنار هم وجود دارد که تصویری چند دانه  کم کیفیت از محیط می سازند. این چشم ها چندین قابلیت منحصر به فرد دارند، نخست اینکه دیدی کاملا باز دارند به طوری که 360 درجه ی اطراف را می توانند ببینند. دیگر اینکه چنین چشم هایی به شدت به حرکت حساس هستند و کوچکترین حرکات را تشخیص می دهند.( حالا می دانید چرا گرفتن حشرات ازجمله مگس ها کار سختی است! )

بعضی موجودات مثل گونه ای از زنبور ها بیش از 28000 چشم کوچک را کنار هم دارند و برخی نیز فقط 10 عدد چشم، چشم مرکبشان را تشکیل می دهد. برخی موجودات نیز با دقت زیادی رنگ ها را تفکیک می کنند مانند گونه ای از میگو ها که چشمان پیچیده ای دارند که بیش از 20 میلیون رنگ را با دقت بسیار از هم تفکیک می کند.

در ادامه مطلب با نوع چشم جانوران و تصویری که آنها می بینند از یک منظره ی ثابت را مطابق با توضیحات آن خواهید خواند. 

چشم انسان :

همه ما می دونیم چطوریه !!!!

انسان دید سه بعدی دارد اما از فواصل دور اجسام را سه بعدی نمی بیند. رنگ ها را تشخیص داده اما در شب دید چندان خوبی ندارد. زاویه ی دید انسان 120 درجه است.

چشم اسب :

اسب برای دیدن سرش را تکان نمی دهد و اگر این کار را می کند برای بهتر دیدن نیست. چشمان اسب در دو سوی بدنش قرار گرفته است بنابراین زاویه بسیار بزرگی از منظره ی اطراف را می تواند ببیند، زاویه ی دید اسب، 230 درجه است. این نوع چشم برای فرار از دست شکارچیان بسیار کارآمد است. اما هرچیزی ایرادی دارد! در اسب ها هر چشم عملکرد مستقل دارد بنابراین اسب دید سه بعدی خوبی ندارد به عبارتی دور و نزدیک را به طور دقیق تشخیص نمی دهد. از سوی دیگر چشمان اسب در دوسوی سرش قرار دارد بنابراین نقطه ی کوری دارد که دقیقا جلوی پوزه ی او می باشد.

اسب ها در دیدن مناظر کم نور ( مخصوصا شب ها ) مهارت زیادی دارد و در شب به راحتی می بیند. در عوض رنگ ها را به خوبی تفکیک نمی کند. اسب ها دنیا را خیلی کم رنگ و به رنگ خاکستری با ته مایه ی سبز و آبی می بینند.

چشم مار :

مار در طول روز از یک جفت چشم معمولی استفاده می کند. او رنگ ها را چندان تشخیص نمی دهد. دنیا را خاکستری با ته مایه های رنگی اندکی می بیند. تصویری سه بعدی از دنیا می بیند که کمی با آنچه ما میبینیم متفاوت است. مهمترین خصیصه ی چشم مار حساسیت فوق العاده ی آن به حرکت است به صورتی که اغلب متوجه اجسام ساکن نمی شود ( فکر نکنید با ساکن ماندن نمی تواند شما را ببیند چون دمای بدن شمارا به راحتی تشخیص می دهد!!!!) زاویه ی دید مار 90 درجه است.

اما در شب ها این چشم ها به کار مار نمی آید و مار از حفره ی کوچکی که روی سرش دارد برای دیدن اجسام ( دقیقتر بگم جانوران ! ) استفاده می کند. این چشم ها تابش های فروسرخ اجسام و مناظر را می بیند و به کمک دو حفره ای که به دقت دمای محیط را ثبت می کند، تصویر بسیار دقیقی به دست می آورد که در تاریکی مطلق هم می تواند ببیند. این نوع تصویر بیشتر شباهت به تصاویر ترموگراف دارد.

چشم پرندگان :

پرندگان دید جالبی دارند. آنها کاملا سه بعدی می بینند و البته گونه های شکارچی ( مانند عقاب ) این کار را با دقتی فوق العاده انجام می دهند. آنها از چندصدمتر دور تر می توانند موقعیت شکار را به صورت سه بعدی تشخیص دهند و به شکار بپردازند. پرندگان رنگ های متنوع تری از انسان را می بینند. بسیاری از پرندگان نور فرابنفش را نیز می بینند بنابراین تقریبا نمی توان آنچه یک پرنده دیده است را درک کرد زیرا ما این رنگ ها را تشخیص نمی دهیم. کارکرد دیگر چشم پرندگان و مخصوصا پرندگان شکارچی قابلیت زوم کردن روی بخش هایی از تصویر است و مانند انسان زاویه دید 120 درجه دارند.

چشم زنبور :

زنبور ها هم درست مانند بقیه حشرات دنیا را می بینند. آنها چشمان مرکب زیادی دارند اما یک فرق بسیار مهم بین دید زنبور و دیگر حشرات وجود دارد؛ اینکه زنبور ها رنگ ها را به درستی تشخیص نمی دهند و هر چیزی را مخلوطی از سه رنگ سبز و آبی و زرد می بینند. زنبور ها چشم های سه گانه ی دیگری نیز داند که هیچ شکل و رنگی را تشخیص نمی دهد و فقط به نور حساس است و روشنایی و تاریکی را تشخیص می دهد. زاویه ی دید زنبور 160 درجه است.

چشم خرچنگ :

خرچنگ ها هم مثل حشرات چشم مرکب دارند اما چشم آنها هم از نظر تعداد چشم های ریز و هم از نظر ساختار خیلی ساده تر و ابتدایی تر از چشم حشرات است. تنها ویژگی مهم چشم خرچنگ ها دقت و حساسیت بسیار زیاد آنها در تشخیص حرکت است. البته آنها به تمام معنی رنگ ها را تشخیص نمی دهند و دنیا را سیاه و سفید مطلق می بینند. زاویه ی دید خرچنگ 180 درجه است.

چشم کوسه :

چشمان کوسه از نظر ساختاری خیلی به چشم انسان نزدیک است. فرق ویژه ی چشمان کوسه با انسان این است که کوسه ها سلول مخروطی در شبکیه ی چشم ندارند و دنیا را کاملا سیاه و سفید اما با دقت نسبتا خوبی می بیند. توان مغز کوچک کوسه از انسان کمتر است بنابراین کیفیت دید کوسه از ما کمتر است. یکی دیگر از دلایل وضوح کم تصویری کوسه این است که شبکیه ی کوسه کمترین نورها را هم دریافت می کند و نورهای شدیدی که از سلول های شبکیه به مغز می رسد این وضوح کم را توجیه می کنند. زاویه ی دید کوسه 160 درجه است.

چشم سگ :

سگ ها برخلاف اسب ها دید دو چشمی دارند و می توانند مناظر سه بعدی را ببینند و فاصله را تشخیص دهند. چشم سگ ها بسیار تیزبین تر از انسان است و دید در شب خوبی دارد. میدان دید سگ 230 درجه است. نکته ی مثبت دیگر این چشم این است که با سرعت باور نکردنی می توانند حرکات اجسام را تشخیص دهند بنابراین در هنگام شکار می توانند با دقت حرکات را تشخیص دهند. سگ ها و گربه سانان کور رنگ هستند و دنیا را خاکستری و در تصویری که می بینند سبز و قرمز را از هم تفکیک نمی کنند و دید آنها ته مایه ی آبی دارد.