تار

تار

تار از مشتقات تنبور يا سه تار است.از يک صد سال کذشته محبوب همه طبقات ايرانی  بوده است. سازی به اين نام جز در ايران و فلات قفقاز در جای ديگری از جهان معمول نيست.

تار از سازهای زهی است که با زخمه نواخته می‌شود. تار در ایران و برخی مناطق دیگر خاورمیانه مانند آذربایجان و ارمنستان و گرجستان برای نواختن موسیقی کلاسیک این کشورها رایج است. در گذشته تار ایرانی پنج سیم (یا پنج تار) داشت. غلام حسین درویش یا درویش خان سیم ششمی به آن افزود که همچنان به کار می‌رود.

کاسهٔ تار بیشتر از کنده کهنه چوب توت ساخته می‌شود که هرچه این چوب کهنه‌تر باشد به دلیل خشک بودن تارهای آن چوب تار دارای صدای بهتری خواهد بود. پرده‌ها از جنس روده گوسفند و دسته و پنجه معمولاً از چوب گردو تهیه می‌شوند. شکل کاسهٔ تار مانند دو دل به هم چسبیده و از پشت شبیه به انسان نشسته‌ای است. تار آذربایجانی شکل کمی متفاوتی دارد و سیم‌های آن بیشتر است. جنس خرک از شاخ بز کوهی است. در دو طرف دسته از استخوان شتر استفاده می‌شود. از لحاظی ساز تار به سه‌تار نزدیک است. از لحاظ شیوهٔ نوازندگی زخمهٔ عادی در تار به صورت راست (از بالا به پایین) است ولی در سه ‌تار بالعکس است (از پایین به بالا). همچنین از نظر تعداد پرده‌ها نیز با هم شباهت دارند. صدای تار به دلیل وجود پوستی که روی آن است از شفافیت خاصی برخوردار است این پوست معمولا پوست جنین گاو می باشد ولی از پوست ماهی نیز می توان استفاده کرد. به خصوص سازهایی که ساخت قدیم هستند از شیوهٔ صدای دیگری برخوردارند.

شکل ظاهری :

قسمت کاسه (شکم) به دو قسمت بزرگ و کوچک تقسیم می شود که قسمت کوچک را نقاره می گویند.روی کاسه و نقاره ی تار پوست کشده می شود.خرک تار بر پوست کاسه تکیه کرده است.قسمت نقاره در انتهای بالایی به دسته (گردن) متصل شده است. دسته ی تار بلند و حدود 45 تا 50 سانتی متر است و بر کناره های سطح جلویی آن دو روکش استخوانی چسبانده شده است که این استخوان معمولا از استخوان شتر تهیه می شود. دور دسته، پرده هایی عمود بر طول آن با فواصل معین بسته شده است. تعداد پرده ها امروزه 28 است. سازهای قدیمی با تعداد 25 پرده ساخته می شده است.جعبه گوشی (سر) در انتهای بالایی دسته قرار گرفته و از هر طرف سه گوشی بر سطوح جانبی جعبه کار گذاشته شده است. تعداد سیم های تار شش تا است که از انتهای تحتانی کاسه شروع شده، از روی خرک عبور میکند و در تمام طول دسته کشیده شده، تا بالاخره به جعبه گوشی ها داخل و در آنجا به دور گوشی ها کشیده می شوند . سیم های شش گانه عبارتند از دو سیم سفید (پائین) که همصدا کوک میشوند، دو سیم زرد (همصدا)، یک سیم سفید نازک (بنام زیر) و بالاخره یک سیم زرد (بم)، که دوتای آخری غالبا به فاصله اکتاو کوک میشوند

کوک تار :

فاصله سیم های هم صوت سفید، نسبت به سیم های زرد غالبا « چهارم » و سیم های سفید نسبت به سیم بم معمولا فاصله اکتاو یا هشتم را تشکیل می دهند (به این ترتیب اگر سیم های همصدای سفید را « دو » کوک کنیم، سیم های زرد باید غالبا « سل » و سیم بم « دو » یا « ر » کوک شوند). کوک تار در دستگاه ها و آوازهای مختلف تغییر می کند.

نوازندگان تار :

نوازندگان پیشین:

آقا حسینقلی، میرزاعبدالله، درویش خان،اسماعیل ساقی،علینقی وزیری، موسی معروفی، یحیی زرین پنجه، علی‌اکبر شهنازی، مرتضی نی‌داوود، عبدالحسین شهنازی، غلامحسین بیگجه‌خانی، لطف‌الله مجد.

نوازدگان حاضر:

جلیل شهناز، فرهنگ شریف، هوشنگ ظریف، محمدرضا لطفی، عطا جنگوک، حسین علیزاده، داریوش طلایی، داریوش پیرنیاکان، حمید متبسم، ارشد تهماسبی، کیوان ساکت، مجید درخشانی.

نوازندگان نو ظهور:

ایمان وزیری، پیام جهانمانی، مهدی فلاح صفا، بهاره فیاضی، بهزاد خدارحمي.

سازندگان تار :

از سازندگان به نام این ساز در دوران قاجار می‌توان از یحیی اول و یحیی دوم و عباس و جعفر صنعت و بعد از آنها به رمضانعلی شاهرخ و در دوران ما به استاد ابراهیم قنبری مهر و رضا ژاله و پژوهشگر سازهای ایرانی استاد تسنیمی اشاره کرد.

ساختمان تار :

 اين ساز به طور کلی دارای ۴ قسمت است:۱.پنجه ۲.دسته ۳.تقاره ۴. کاسه

1- پنجه : قسمت بالای تار را گويند و شش گوشی در آن قرار دارد.که در واقع جعبه ی گوشی ها يا سر ساز را تشکيل می دهد. از هر طرف سه گوشی بر سطوح جانبی گوشی کار گذاشته شده است.

2- دسته : دسته تار بلند است و ارتفاع آن ۴۵ تا ۵۰ سانتی متر است.معمولا از چوب گردوی کهنه ساخته می شود و بر روی آنها دو استخوان کلفت و بزرگ که معمولا استخوان شتر يا استخوان پشت ماهی است قرار دارد. در وسط و ما بين دو استخوان، چوب قرار دارد.دسته ی تار توسط شيطانک از پنجه ی ساز جدا می شود.

3- نقاره : شکم يا کاسه ی ساز از دو قسمت بزرگ و کوچک ساخته شده که به قسمت کوچک آن نقاره گويند. نقاره در انتهای بالايی به دسته متصل شده است.

4- کاسه : کاسه تار همانند نقاره توخالی است.اما کمی بزرگ تر.کاسه و نقاره را از چوب درخت توت می سازند وبر روی آنها پوست کشيده می شود.که اين پوست غالبا از شکنبه گوسفند است. سيم گير در پايين بر بدنه ساز قرار دارد و خرک که معمولا از جنس استخوان است روی پوسته کاسه ی تار است.

روی دسته ی ساز امروزه ۲۸ پرده يا دستان بسته می شود.۱۵ عدد ۳ لايی و ۱۳ عدد ۴ لايی. جنس پرده ها از زه يا روده ی گوسفند است و اخيرا از نوع نخی و پلاستيکی آن هم استفاده می شود.در قديم اين ساز ۲۵ دستان داشته است. بدون سه دستان يکی دستان اول و دو تای ديگر در فواصل وسط نواخته می شده است.

تار توسط مضراب نواخته می شود. مضراب تار به طول حدود ۳ سانتی متر از جنس برنج ساخته می شود و به يک طرف آن موم مخلوط به خاکستر و پشم يا کرک می چسبانند.

علی نقی وزيری با تغيير قطر سيمها و پوست و امتداد دسته ی تار روی نقاره، ۳ نوع تار ديگر ابداع نمود و آنها را تار باريتون - تار باس و تار سوپرانو می نامند.(باس – باريتون و سوپرانو محدوده های صدايی هستند ) تعداد سيمهای هر يک از اين تارها ۳ عدد می باشد.