تنبک

تُمبَک (تنبک، دمبک، دنبک یا ضَرب) یکی از سازهای کوبه‌ای ایرانی است. این ساز پوستی، از نظر سازشناسی جزء طبل‌های جام‌شکل محسوب می‌شود که از این خانواده می‌توان به سازهای مشابه مانند داربوکا در کشورهای عربی و ترکیه و همچنین زیربغلی در افغانستان اشاره کرد.

ساختمان :

بدنه تنبک را در گذشته از جنس چوب، سفال و گاهی هم فلز می‌ساختند، لیکن امروزه از جنس چوب می‌سازند. تنبک از قسمت‌های پایین تشکیل شده است:

پوست

دهانه بزرگ

تنه

گلویی (نفیر)

دهانه کوچک (کالیبر)

 اين ساز از دو قسمت كلي و استوانه اي شكل تشكيل شده : قسمت اول (بالا و هنگام نواختن: جلو) به قطر تقريبي 25 تا 30 سانتيمتر و به طول 45 سانتيمتر كه سطح بالائي آن پوست كشيده شده و در پائين به قسمت دوم متصل شده است و اين قسمت عبارتست از استوانه باريك تري كه درانتها (پائين) كمي گشاده ترشده و به دهانه اي بازمنتهي گشته است. جنس تمبك معمولي از چوب است. تمبك به منظور نواختن، بطور افقي روي ران نوازنده نشسته قرارمي گيرد و او دست چپ خود را در بالا و دست راست را در كنار راست تمبك قرار مي دهد و با انگشتان، نرمه و تمام دست خود بر قسمتهاي مختلف (مركز، ميان، كنار) پوست مي كوبد. صوت تمبك بدون ارتفاع معين است.

 از آنجا كه وسيله كوبيدن روي سازانگشتان انسان است و اين وسيله قادر است بر روي تمبك ريزه كاري و شيرينكاري هاي فراوان اعمال كند مي توان از آن به عنوان «تكنواز» استفاده هاي شايان و جالب كرد. نقش همنوازي در اين سازنه فقط همراهي ساز يا آواز و تأمين و نگهداري «ضرب» موسيقي است؛ بلكه طي 25 سال اخير به ابتكار حسين تهراني و همكاري ديگران اركستري مركب از«گروه تمبك نوازان» تشكيل شده قطعه هائي اجرا كرده اند.

پیشینه :

قدمت تنبک با نام‌های پهلوی دمبلک و تنبور به پیش از اسلام می‌رسد و طبق نظر دکتر معین، دمبک صورت دگرگون‌شدهٔ همین نام است.

تمبک در چند دهه اخیر پیشرفت چشمگیری کرده و به عنوان سازی تکنواز و مستقل مطرح شده است. این پیشرفت مرهون تلاش استادان این ساز است که در این میان نقش استاد حسین تهرانی به قدری اهمیت می‌یابد که از او می‌توان با عنوان پدر تنبک‌‌ نوازی نوین ایران یاد کرد. در جهانی ساختن این ساز، مرحوم ناصر فرهنگ ‌فر، مرحوم امیر ناصر افتتاح، استاد محمد اسماعیلی-جهانگیرملک محمود فرهمند بافی -مرتضی‌ اعیان- بهمن رجبی-آبتین اجلالی- جمشید محبی- بهمن مبیِن - مجید حسابی- رضا قاسمی- شاهین مهاجری- کامبیز گنجه ای،- محمد اخوان- فربد یدالهی. نوید افقه- پژمان حدادی- پدرام خاورزمینی و پژهام اخواص نیز نقش مهمی داشته‌اند.

ریشه نام :

دربارهٔ وجه تسمیه این ساز، هنوز یک رای نهایی حاصل نشده‌است. گروهی معتقدند که نام این ساز در اصل تنبک بوده و تبدیل آن به تمبک به دلیل قلب حرف «ن» ساکن به «م»، قبل از حرف «ب» است؛ مثل اتفاقی که در تلفظ واژهٔ «شنبه» می‌افتد. اما گروهی دیگر اعتقاد دارند که صورت «تنبک» منشاء منطقی نداشته و به همین دلیل به اشتباه در میان مردم رواج یافته است. اما در نوازندگی این ساز از تکنیک‌هایی به نام‌های «تُم»، «بک»، «پلنگ» و «ریز» استفاده می‌شود. بنابراین چندان بعید نیست اگر نامگذاری «تمبک» بر اساس همین اسامی صورت گرفته باشد. از دیدگاه زبان‌شناسان واژه Tambourine که در زبان‌های اروپایی برای تمبک به کار می‌رود از واژهٔ تنبور پهلوی وام گرفته شده‌است.

سئوالات متداول درباره تنبک :

1- برای آموزش تنبک چه متد هایی وجود دارد؟

متدهای متفاوتی وجود دارد. متد آقای تهرانی، اقای افتتاح، آقای رجبی، آقای اسماعیلی، و آقای اخوان

 2- آیا نواختن تنبک سخت است؟

 هیچ سازی آسان یا سخت نیست و برای نواختن هر کدام بایستی روزانه تمرین کنید. خوب نواختن هر سازی به دو عامل زمان و تمرین نیاز دارد. سازهایی مانند پیانو یا سنتور از آنجا که از قبل کوک شده اند، در ابتدا صدایی بسیار دلنشین تر دارند. اما سازی مانند ویلن که هنرجو خود بایستی صدای مورد نظر را ایجاد کند کمی سخت تر بنظر می رسد.

3- در حال حاضر قیمت یک تنبک چقدر است و من به چه نوع سازی نیاز دارم؟

 تهیه ساز بسته به بودجه شما دارد. حداقل با 100000 تومان می توانید تنبک متوسط خوب بخرید. برای خرید حتما با مربی خود مشورت کنید و نظر او را جویا شوید. سعی کنید از سازندگان ساز را تهیه کنید. خرید ساز از سازنده همیشه به صرفه تر و مطمئن تر است.

4- ویژگی های یک ساز خوب چیست؟

 چوب ساز بایستی بدون گره و ترک باشد. بخصوص در مورد ساز تنبک، یک تکه بودن چوب بسیار مهم است. بعضی تنبک هایی که با چوب چند تکه ساخته می شوند در پوست اندازی مجدد دچار ترک می شوند.

5- آیا کودکان نیز می توانند به فراگیری این ساز بپردازند؟

 بلی از آنجا که تنبک سایز کوچک برای کودکان هم هست از سنین کم هم می توانند به فراگیری تنبک بپرداند. بهترین سن برای شروع نوازندگی از دوران کودکی است. توجه داشته باشید در این سنین اگرچه فراگیری کودکان بسیار بالا است اما بدلیل زود خسته شدن کودکان از کارهایی که نیاز به تمرکز زیادی دارد، بهتر است برای پیشرفت بیشتر، زمان تمرینات آنان را کوتاه تر و به دفعات بیشتر تقسیم کرد.

6- قبل یا همزمان با فراگیری تنبک چه درس های دیگری به من کمک می کند تا نواختن این ساز را بهتر بیاموزم؟

 آموختن مبانی موسیقی (خصوصا وزن خوانی) به یادگیری شما کمک می کند. همینطور گوش دادن به آثار صوتی که شامل تکنوازی یا گروه نوازی دف و تنبک باشد و خواندن کتاب های مربوط به موسیقی نیز موثر است.

7- چه مدت زمانی طول می کشد تا من بتوانم این ساز را در حد قابل قبولی بنوازم؟

 دوره مقدماتی حدودا هفت ماه طول می کشد. البته این زمان بسته به زمان تمرین هر هنرجو متفاوت است.

8- شیوه آموزش برای ساز چگونه است؟ آیا در طی دوره آموزشی ناگهان درس ها سخت می شود؟

 شیوه آموزشی برای همه سازها به تدریج و از آسان به دشوار می باشد. در صورت تمرین مرتب روزانه و فراگیری کامل درس ها ، درس های جدید بسیار ساده خواهند بود.